گفتگوی گل اندام صفری با دکتر احمد الستی
دکتر احمد الستی که از اساتید به نام سینمای ایران و دارای مدرک دکترای زیبایی شناسی سینما از دانشگاه تگزاس است، مطالعات و تحقیقات زیادی در خصوص سینمای مستند مردم نگارانه انجام داده است و دو کتاب در این رابطه با عنوان”مستند علف، سه روایت و یک مقدمه” و”هنر دقت” را تالیف کرده است. از آنجا که یکی از گونه های مهم مستند موضوع میراث فرهنگی،مستندهای مردم نگاری هستند و عموما به بازتاب آیین، آداب و مناسک گروه خاصی از مردم یک منطقه می پردازند، با دکتر الستی در رابطه با نکات مهم در ساخت مستندهای مردم نگاری گفتگو کردیم.
دکتر احمد الستی در ابتدا با ابراز خوشحالی از برگزاری جشنواره ی یادگار گفت: برگزاری این جشنواره در ابتدا مرا به یاد جشنواره ای انداخت که در سال های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ در اصفهان با عنوان جشنواره” فیلم های مردم شناسی” برگزار شد که با اکران مستندهای موفقی همراه بود. در آن جشنواره ژان روش که مردم نگار مطرح دنیاست به ایران آمد و کارگاهی برگزار کرد.
دکتر الستی در ادامه به بیان اصول و روش های ساخت مستند مردم پرداخت و نکاتی را مطرح کرد که نیاز است هر مستندساز مردم نگار به آنها توجه داشته باشد.خلاصه ی این نکات را در این متن می خوانید:
اصول و روش های زیادی برای ساخت فیلم مردم نگار وجود دارد. مخصوصا برای ساخت فیلم درباره اقوامی که آنها را نمی شناسید یا فراموش شده اند.
– یکی از مهم ترین این اصول این است که به محض ورود به منطقه سوژه را مقابل دوربین قرار ندهید و اجازه بدهید ابتدا ارتباط شما با سوژه شکل بگیرد.
-مدتی قبل از شروع فیلمبرداری در منطقه حاضر باشید و با مردم و شکل زندگی شان آشنا شوید.
-خودتان را به مردم معرفی کنید و بگویید ورود شما به آن منطقه و ساخت فیلم چه ضرورتی داشته است. مخصوصا اگر مردمی باشند که با سینما آشنایی کمی داشته باشند. مثلا به آنها بگویید که رفته اید تا فیلمی درباره مراسم خاص شان بسازید.
-اگر قرار است درباره مراسم خاص یا یک اتفاق که یک بار هم روی می دهد مستند بسازید یک هفته زودتر آنجا باشید تا “راپو” یا همان ارتباط موثر و محترمانه بین فیلمساز و مردم شکل بگیرد.
-تا آنجا که اجازه می دهند در مجالس شان مانند ترحیم، عروسی و مراسم دیگر شرکت کنید تا ارتباط صمیمانه ای بین شما و آنها برقرار شود.
-زودتر بدانید از طریق چه کسانی می توانید خود را در دل مردم منطقه جای دهید و فرد مناسبی را انتخاب کنید. مثلا اگر مردم منطقه با کدخدایشان میانه خوبی ندارند از طریق کدخدا با مردم ارتباط برقرار نکنید. سعی کنید شخصی را انتخاب کنید که مردم منطقه دوستش دارند و معرفی و ارتباط شما از طریق او سبب جلب اعتماد مردم می شود.
‘اگر اطلاعات مکتوبی درباره سوژه مورد نظر یا آیین خاص شان وجود دارد قبل از ورود به منطقه مطالعه کنید و با اشراف به موضوع سراغ آنها بروید.
-مستند مردم نگار را با گروه بسیار کوچک بسازید. زیاد بودن تعداد افراد گروه فیلمبرداری سبب سخت شدن ارتباط شما با مردم می شود. حتی الامکان گروه تان دو، سه یا نهایتا چهار نفر باشد و چه بهتر که به صورت خانواده باشد و مثلا همسرتان یکی از اعضا گروه باشد.
-سعی کنید در فرصت کم بعضی از لغات زبان مردم منطقه را یاد بگیرید و به کار ببرید. بهترین فیلم های مردم نگار زمانی ساخته شده اند که گروه فیلمساز با زبان مردم آشنا شده و یاد گرفته اند. مثلا ژان روش برای ساخت فیلم های مردم نگار زبان آنها را یاد می گرفت. یا همین طور در ساخت فیلم “علف” در ایران مارگریت هریسون که یکی از اعضا گروه فیلمبرداری بود زبان شناس بود و آنها خیلی زود قبل از شروع فیلمبرداری در مدتی که با ایل بختیاری همراه بودند، فارسی را یاد گرفته بودند. در این فیلم ارنست شودساک روش خلاقانه ای را نیز به کار برد. او در روزهای اول قبل از شروع فیلمبرداری دوربین را بین مردم روی سه پایه گذاشت و از آنها عکس می گرفت و عکس ها را به آنها نشان می داد. این باعث شد مردم با تصویر خودشان و موقعیت مکانی شان آشنا شوند و از دوربین نترسند. این کار باعث می شود مردم با دوربین و تصویرشان ارتباط برقرار کنند. مخصوصا کسانی که با سینما و تجهیزات فیلمبرداری آشنا نباشند.
-سعی کنید در مردم منطقه که سوژه فیلم تان هستند این باور را به وجود آوردید که فرهنگ شان را دوست دارید و در مراسم یا آیین شان با آنها هم ذات پنداری می کنید. نسبت به آن آیین یا آداب خاص ذوق و اشتیاق نشان دهید و بی تفاوت نباشید. بخشی از آن آیین مانند برخی جمله ها که تکرار می کنند را یاد بگیرید و با آنها همراهی کنید. به آیین و اعتقادات مردم منطقه با احترام برخورد کنید.
‘دائما به خود یادآوری کنید که این فیلم که می سازیم به چه کسی کمک خواهد کرد و چه تاثیری خواهد گذاشت؟
-سعی کنید از مردم منطقه برای ساخت فیلم مشارکت بگیرید. این کاری بود که فلاهرتی انجام می داد و برای ضبط صدا به یکی از اهالی منطقه یاد داد و از او کمک گرفت. او همچنین برای ساخت فیلم هایش از مردمی که سوژه اش بودند مشارکت می گرفت. در واقع فیلم های مردم نگار باید با مشارکت مردم ساخته شود. هم چنین مایکل اوپتس مردم نگار شهیر نیز در میان اقوام ماگار که چندین سال درباره آنها فیلم ساخت دو مشاور داشت که به او مشاوره می دادند که از چه چیزهایی می توانی فیلمبرداری کنی و از چه چیزهایی نمی توانی. اینگونه به وسیله مشاورها راپو یعنی اعتماد و همراهی مردم برانگیخته می شود.
-اجازه بدهید اولین تماشاگران فیلم خود مردم منطقه باشند. آنها با دیدن فیلمی درباره خودشان برای ادامه ی کار بیشتر همراهی می کنند و می توانند ایرادات فیلم را نیز بیان کنند تا اصلاح شود.
-با دید تحقیر یا ترحم به مردم و اعتقادات و سبک زندگی شان نگاه نکنید. البته گاهی ممکن است پیش بیاید شما بتوانید به مردم منطقه کمکی ارائه دهید اما نگاه و رفتارتان باید سرشار از احترام باشد. مردم احساس تان را به خوبی درک خواهند کرد.
-بدانید چه زمانی می توانید و چه زمانی نمی توانید وارد حریم خصوصی مردم شوید. شاید گاهی لازم باشد خلوت مردم را در برپایی یک مراسم خاص بهم نزنید و آنها را در لانگ شات فیلمبرداری کنید. این موارد و حساسیت ها را می توانید از طریق مشاورتان متوجه شوید و رعایت کنید.
آخرین دیدگاه‌ها